​Công tác giám sát và phản biện xã hội; tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của hệ thống Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội các cấp nhằm xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh. Nhiệm vụ này được khẳng định trong Hiến pháp, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015, đặc biệt được quy định cụ thể tại Quyết định số 217 QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị (khóa XI).

Ban Thường Trực Uỷ ban MTTQ tỉnh tổ chức hội nghị phản biện xã hội

Phản biện xã hội là một trong những chức năng quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam – là phương thức quan trọng để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và thực hiện vai trò đại diện cho các tầng lớp nhân dân. Trong thể chế chính trị do một đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền ở Việt Nam hiện nay, hoạt động phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được xem là một trong các giải pháp kiểm soát quyền lực, góp phần xây dựng chủ trương, đường lối của Đảng, hoàn thiện pháp luật, chính sách của Nhà nước.

Phản biện xã hội là việc nhận xét, đánh giá, nêu chính kiến, kiến nghị đối với dự thảo các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Kết quả phản biện xã hội giúp cho các cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản kịp thời phát hiện, bổ sung những nội dung còn thiếu, chưa sát, chưa đúng, chưa phù hợp vào dự thảo Nghị quyết; bổ sung những nội dung thiết thực, góp phần bảo đảm tính đúng đắn, phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội và hiệu quả trong việc tổ chức, triển khai thực hiện đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; phát huy dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội.

Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một chủ thể phản biện xã hội lớn nhất, với tư cách tập hợp được sự phản biện của mọi giai tầng, các giới, ngành nghề của xã hội. Sự phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc là toàn diện và khách quan nhất. Không chỉ là chủ thể phản biện xã hội lớn nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh còn là một chủ thể phản biện có tiềm năng lớn nhất. Mặt trận là nơi tập hợp được nhiều tổ chức thành viên có kiến thức chuyên sâu về một số lĩnh vực nhất định như: về khoa học, kỹ thuật có Liên hiệp các hội Khoa học và kỹ thuật tỉnh, về kiến thức pháp luật có Hội Luật gia tỉnh và truyền thông như Hội Nhà báo tỉnh. Mặt trận còn là nơi tập hợp được nhiều thành viên, cá nhân tiêu biểu là các nhân sĩ, trí thức, nhà khoa học, những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc, tôn giáo, người Việt ở nước ngoài. Như vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy tụ được nguồn nhân lực phản biện chất lượng ở mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Hiến pháp năm 2013 ghi nhận: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát và phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước”.

Đối tượng phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc là các văn bản dự thảo về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật, các quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của Nhà nước (trừ những vấn đề thuộc bí mật quốc gia) phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của mình. Nội dung phản biện của Mặt trận Tổ quốc là sự cần thiết, tính cấp thiết của văn bản dự thảo; sự phù hợp của văn bản dự thảo với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; thực tiễn của đơn vị, địa phương; tính đúng đắn, khoa học, phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội và tính khả thi của văn bản dự thảo; dự báo tác động, hiệu quả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của văn bản dự thảo.

Ngay sau khi có Quyết định 217-QĐ/TW, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh phối hợp với Ban Dân vận Tỉnh uỷ, tham mưu với Ban Thường vụ Tỉnh uỷ tổ chức Hội nghị phổ biến, quán triệt, triển khai thực hiện Quy chế, Quy định sâu rộng đến 210 cán bộ chủ chốt của cấp ủy, chính quyền, các sở, ban, ngành, MTTQ, các đoàn thể chính trị - xã hội cấp tỉnh và lãnh đạo chủ chốt các cấp; đồng thời tuyên truyền đông đảo cán bộ, hội viên, đoàn viên và các tầng lớp nhân dân về vai trò, trách nhiệm của MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội trong việc thực hiện chức năng phản biện xã hội;

Để thực hiện có hiệu quả Quyết định, Quy chế của Bộ Chính trị Ủy ban MTTQ tỉnh phối hợp Ban Dân vận Tỉnh ủy tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành 02 quy chế, quy định cụ thể hóa gồm: Quyết định số 80 1-QĐ/TU ngày 14/10/2014 ban hành Quy định thực hiện Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội trên địa bàn tỉnh Đồng Nai; Quyết định số 729-QĐ/TU ngày 12/9/2014 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Quy định trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền tiếp thu góp ý, phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính.

Đối với hoạt động phản biện xã hội trên cơ sở báo cáo và đăng ký chương trình xây dựng Nghị quyết hàng năm của UBND tỉnh trình Hội đồng nhân dân tỉnh. Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ tỉnh đã chủ động chọn các nội dung dự thảo Nghị quyết có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của Nhân dân trình các kỳ họp Hội đồng trong năm để tổ chức phản biện xã hội.

Để nội dung phản biện xã hội đạt hiệu quả và đảm bảo chất lượng. Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Việt Nam chỉ phản biện đối với những dự thảo văn bản do cơ quan chủ trì gửi đầy đủ hồ sơ, tài liệu có liên quan và đảm bảo thời gian của quy trình phản biện xã hội đã được ký kết theo quy chế phối hợp.

Từ năm 2017, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã hiệp thương thống nhất xây dựng kế hoạch giám sát và phản biện xã hội mỗi năm, làm rõ hơn vai trò chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và của từng tổ chức thành viên, khắc phục sự trùng lặp về nội dung, thời gian, địa bàn thực hiện. Mặt trận Tổ quốc các cấp đã phát huy vai trò của các hội đồng tư vấn, ban tư vấn, tổ tư vấn, Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các chuyên gia, nhà khoa học trong nhiều lĩnh vực để thực hiện phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chủ động chọn các nội dung, vấn đề có liến quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân; có ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân; hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, nhà đầu tư để tổ chức phản biện. Bên cạnh đó Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh thường xuyên đánh giá rút kinh nghiệm về việc lựa chọn nội dung, hình thức phản biện xã hội. Các hoạt động phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từng bước đi vào nền nếp. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã tích cực bám sát chương trình, kế hoạch của cấp ủy, chính quyền các cấp và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, những vấn đề xã hội nổi cộm, bức xúc mà Nhân dân quan tâm, để giám sát và phản biện xã hội hằng năm.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ, sự phối hợp với Thường trực HĐND, UBND và các đoàn thể chính trị xã hội trên địa bàn tỉnh. Trong thời gian qua, với vị trí và vai trò của mình, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã làm tốt vai trò chủ trì phối hợp với các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức thành viên khác thực hiện nhiệm vụ phản biện xã hội. Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Việt Nam các cấp trên địa bàn tỉnh đã tổ chức phản biện được 266 dự thảo Nghị quyết của cấp uỷ đảng và Hội đồng nhân dân các cấp trong đó, Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh tổ chức phản biện được 19 dự thảo Nghị quyết trình các kỳ họp Hội đồng nhân dân tỉnh. Trong đó nổi bật một số dự thảo Nghị quyết như: Dự thảo Nghị quyết về việc quy định chế độ chính sách đối với những người hoạt động không chuyên trách cấp xã, ấp (khu phố); dự thảo Nghị quyết quy định chế độ phụ cấp đối với Trưởng các đoàn thể ở ấp (khu phố) và hỗ trợ kinh phí hoạt động cho Tổ nhân dân, Tổ dân phố trên địa bàn tỉnh Đồng Nai; dự thảo Nghị quyết về việc thông qua Quy định giá các loại đất tỉnh Đồng Nai 05 năm, giai đoạn 2020 - 2024; dự thảo Nghị quyết về việc bổ sung danh mục các dự án cần thu hồi đất, dự án có sử dụng đất trồng lúa; dự thảo Nghị quyết mức hỗ trợ đầu tư xây dựng chợ nông thôn trên địa bàn tỉnh; dự Thảo Nghị quyết quy định mức chuẩn trợ giúp xã hội, mức trợ giúp xã hội trên địa bàn tỉnh Đồng Nai; dự thảo Nghị quyết quy định về chính sách hỗ trợ đối với người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh… với quy mô đại biểu tham gia tương đối lớn và có chiều sâu. Sau Hội nghị phản biện xã hội, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh đều có văn bản phản biện gửi các cơ quan được phản biện. Các ý kiến phản biện xã hội của Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh sẽ cung cấp thêm nhiều thông tin quan trọng, cần thiết để các đại biểu HĐND tỉnh nghiên cứu, tham khảo khi thảo luận và biểu quyết thông qua Nghị quyết, đảm bảo cơ sở pháp lý, tính khả thi khi tổ chức triển khai thực hiện, phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương; bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân. Kiến nghị phản biện xã hội của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh được đại biểu HĐND tỉnh, Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh, dư luận đánh giá cao; nhiều nội dung phản biện được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, có ý kiến phản hồi tích cực và bổ sung nhiều nội dung phản biện phù hợp vào dự thảo các Tờ trình, Nghị quyết trước khi trình Hội đồng nhân dân tỉnh thông qua.

Bên cạnh đó, Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh còn tham gia viết bài phản biện tại các hội thảo, toạ đàm do Ban Thường trực Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Hội liên hiệp phụ nử tỉnh và Hội luật gia tỉnh tổ chức.

Đến thời điểm này, có thể nhận thấy hoạt động phản biện xã hội của MTTQ các cấp đã trở thành một hoạt động thường xuyên, trọng tâm và có tác động thực tế, mang tính đột phá để thực hiện nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng, chính quyền. Góp phần vào việc đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp.

Tuy nhiên, trong thực tiễn hoạt động phản biện xã hội trên địa bàn tỉnh vẫn còn một số khó khăn, hạn chế là:

Một là, việc tổ chức triển khai thực hiện Quy chế, quy định còn chậm so với yêu cầu đặt ra; Việc xác định đối tượng, nội dung, hình thức triển khai thực hiện phản biện xã hội còn lúng túng. Tính chủ động, sáng tạo của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở một số địa phương chưa cao. Vẫn còn hiện tượng một số nơi chưa chủ động triển khai công tác phản biện xã hội, còn trông chờ sự chỉ đạo của cấp ủy, việc đề nghị của các cơ quan nhà nước.

Hai là, trong quá trình phản biện xã hội, một số ý kiến phản biện, đề xuất, kiến nghị của Mặt trận các cấp chưa được cơ quan soạn thảo dự thảo Nghị quyết quan tâm xem xét, trao đổi, giải trình thỏa đáng.

Ba là, chất lượng nhiều văn bản kiến nghị sau phản biện xã hội nhất là cơ sở còn chưa bảo đảm, nhiều nơi còn hình thức, chủ yếu tập trung góp ý kỹ thuật soạn thảo văn bản. Một số nơi việc chọn nội dung phản biện chưa phù hợp với tình hình thực tế ở địa phương; còn nhầm lẫn giữa hoạt động phản biện với góp ý; giữa phản biện xã hội theo hình thức đối thoại trực tiếp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với cơ quan, tổ chức có dự thảo văn bản được phản biện xã hội với các cuộc tiếp xúc, đối thoại của người đứng đầu để giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo.

Bốn là, ở một số nơi, Ban Thường trực Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chưa thể hiện được bản lĩnh dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Vẫn còn hiện tượng nể nang, né tránh, ngại va chạm trong quá trình phản biện xã hội và góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.

Một số kinh nghiệm rút ra

1. Từ kinh nghiệm thực tế cho thấy để làm tốt công tác phản biện xã hội cần có sự có quan tâm, chỉ đạo của cấp ủy, sự phối hợp tích cực, trách nhiệm của chính quyền, sự thống nhất của các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức thành viên và phát huy tối đa vai trò, trách nhiệm của Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các cá nhân tiêu biểu, người có uy tín trong đồng bào các dân tộc, các tôn giáo, chuyên gia, nhà hoạt động thực tiễn và sự quan tâm của toàn thể nhân dân.

2. Phát huy vai trò chủ động, chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong việc xây dựng kế hoạch phản biện xã hội hằng năm, nhất là việc xác định, lựa chọn nội dung, hình thức phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương. Phân định rõ nội dung Mặt trận chủ trì, nội dung từng đoàn thể chính trị- xã hội chủ trì. Trong tổ chức thực hiện phải linh hoạt, quan tâm đến những vấn đề lớn nảy sinh, không cứng nhắc chỉ làm theo kế hoạch.

Đẩy mạnh công tác tập huấn, trao đổi kinh nghiệm, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các quy định của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về phản biện xã hội và góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, phổ biến kinh nghiệm hay, cách làm có tác dụng, hiệu quả thiết thực; tránh dàn trải, hiệu quả thấp.

3. Trước khi tiến hành hoạt động phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền cần chuẩn bị các điều kiện cần thiết về cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn. Đối với các nội dung phức tạp, những nội dung còn nhiều ý kiến khác nhau cần tiến hành khảo sát để có thêm cơ sở phản biện.

4. Việc tập hợp, tổng hợp ý kiến phản biện, kiến nghị sau phản biện xã hội và góp ý phải khách quan, trung thực, đầy đủ, có sự chắt lọc đảm bảo đầy đủ căn cứ pháp lý, khoa học và thực tiễn, đồng thời đưa ra các giải pháp có tính khả thi, bảo đảm thời gian và sức thuyết phục đối tượng được phản biện xã hội.

5. Phân công cán bộ có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc việc trả lời; tiếp thu, giải trình các ý kiến, kiến nghị sau phản biện của cơ quan tổ chức có dự thảo được phản biện theo quy chế phối hợp giữa Thường trực Hội đồng nhân – UBND và Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Việt Nam tỉnh.

 (Xuân Tuấn)