Ngày 11/6/1948, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp đang trong giai đoạn khó khăn, cam go và quyết liệt nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, chính thức phát động phong trào thi đua yêu nước trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta. Người kêu gọi: “Mỗi người dân Việt Nam, bất kỳ già, trẻ, trai, gái; bất kỳ giàu, nghèo, lớn, nhỏ, đều cần phải trở nên một chiến sĩ đấu tranh trên mọi mặt trận: quân sự, kinh tế, chính trị, văn hóa”.

Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh được truyền đi như lời hiệu triệu, thôi thúc đồng bào và chiến sĩ cả nước đoàn kết một lòng, phát huy ý chí tự lực, tự cường, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, vượt qua mọi hy sinh, gian khổ, ra sức thi đua, đóng góp sức người, sức của vào sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc. Từ đây, phong trào thi đua yêu nước do Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng, phát động và tổ chức thực hiện ngày càng phát triển, gắn liền với lịch sử và thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Ngày 11 tháng 6 hàng năm, ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc trở thành ngày truyền thống thi đua yêu nước ở nước ta.

 ​Lời kêu gọi Thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Chủ tịch Hồ Chí Minh khi luận bàn về thi đua đã nhấn mạnh: “Tưởng lầm rằng thi đua là một việc khác với những việc hàng ngày. Thật ra công việc hàng ngày chính là nền tảng của thi đua. Thí dụ từ trước đến nay ta vẫn ăn, vẫn mặc, vẫn ở. Nay ta thi đua ăn, mặc, ở cho sạch, cho hợp vệ sinh, khỏi đau ốm. Xưa nay ta vẫn làm ruộng, nay ta thi đua làm cho ruộng tốt hơn, sản xuất nhiều hơn, mọi việc đều thi đua như vậy”. Như vậy, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, công việc hàng ngày của mỗi người là nền tảng của thi đua yêu nước. Không kể cương vị nào, thi đua phải thể hiện trước hết là nhận thức, việc gì có lợi cho đất nước, cho dân phải gắng hết sức làm, việc gì có hại cho nước, cho dân phải hết sức tránh. Để có phong trào thi đua với sự tham gia đông đảo của các tầng lớp quần chúng phải chú trọng tất cả các mặt lợi ích; phải lấy lợi ích của dân tộc làm trọng, làm điểm tương đồng, phải kết hợp hài hòa lợi ích cá nhân, cộng đồng. “Thi đua ái quốc là lợi ích cho mình, lợi ích cho gia đình mình và lợi ích cho làng, cho nước, cho dân tộc”.

Hồ Chí Minh từng nói: “Thi đua là cải tạo con người, càng hăng hái thi đua thì người chiến sĩ càng phải ra sức tìm tòi, học hỏi tiến bộ”. Theo Người, thi đua yêu nước còn là môi trường tu dưỡng, rèn luyện con người. Thông qua phong trào thi đua yêu nước, con người tự ý thức hơn về mình, chủ động khám phá, sáng tạo, dám hy sinh vì nghĩa cả, biết sống vì đạo lý, hăng hái làm việc tốt, biết phấn đấu để trở thành người tốt.

Người còn chỉ rõ, công tác thi đua có vai trò to lớn đối với sự phát triển, tiến bộ của mọi người dân. Người nhấn mạnh: “Thi đua không phải là tranh đua… không giấu nghề, người đi trước hiểu biết, dẫn người đi sau, làm cho mọi người cùng tiến bộ”. Đó là “một cách rất tốt, rất thiết thực để làm cho mọi người tiến bộ”. Nhờ công tác thi đua mà bản thân thi đua thể hiện rõ sức thu hút, sự huy động của mình đối với mọi nguồn lực (sức lực, trí tuệ của đông đảo nhân dân; tiền tài, vật lực trong nhân dân...) vào thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị và mục tiêu, nhiệm vụ cho công cuộc đổi mới.

Người cũng chỉ rõ, thi đua phải gắn liền với công tác khen thưởng. Khen thưởng là kết quả của phong trào thi đua. “Thi đua là gieo trồng, khen thưởng là thu hoạch”. Khen thưởng đúng người, đúng việc, kịp thời sẽ động viên, giáo dục và thúc đẩy phong trào thi đua phát triển liên tục. Khen thưởng bằng vật chất hoặc tinh thần nhằm động viên, khuyến khích phát triển cái tốt để lấn át cái xấu, nhằm xây dựng con người mới. Thi đua và khen thưởng thực sự là động lực đưa cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này tới thắng lợi khác.

Người cũng chủ trương đa dạng các hình thức thi đua, khen thưởng nhằm biểu dương và nhân rộng nhiều hơn nữa những tấm gương điển hình. Người cho rằng: “Số người và những tập thể được công nhận là anh hùng, chiến sĩ thi đua được tặng huân chương, huy chương vẫn chỉ là số ít so với hàng triệu, hàng chục triệu con người hàng ngày góp gió thành bão, đang gánh vác mọi việc nước, việc nhà… gọi là người tốt việc tốt”. Bên cạnh hình thức tuyên dương Anh hùng, Chiến sĩ thi đua, Người còn đề xuất hình thức tuyên dương gương người tốt, việc tốt để những việc bình thường nhưng ích nước lợi dân được trân trọng và nhân rộng trong xã hội. Người cũng đề nghị xuất bản sách gương người tốt, việc tốt để phổ biến sâu rộng trong nhân dân, qua đó nhân lên nhiều tấm gương điển hình tiên tiến mới.

Mỗi khi biết tin tập thể và cá nhân đạt những thành tích cao, Người thường gửi thư biểu dương, khen ngợi và động viên kịp thời. Hàng ngàn bức thư của Người đến với các tập thể, cá nhân, từ các cụ già đến các cháu thiếu nhi, từ chiến sĩ ngoài mặt trận đến dân quân du kích… đã trở thành những phần thưởng tinh thần vô giá.

Tiếp tục đổi mới, sáng tạo trong thi đua, khen thưởng

72 năm qua, kể từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, Đảng, nhân dân ta luôn quán triệt và không ngừng vận dụng sáng tạo tư tưởng thi đua yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh để triển khai thực hiện có hiệu quả các phong trào thi đua và công tác khen thưởng, góp phần to lớn vào công cuộc giải phóng dân tộc, bảo tồn, phục hưng và phát triển đất nước, củng cố quốc phòng an ninh, xây dựng Đảng, chính quyền, Mặt trận và các đoàn thể ngày càng vững mạnh.

Thi đua yêu nước đã mang lại nhiều thắng lợi và hiệu quả thiết thực, thực sự trở thành động lực và hành động cách mạng trong các cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện, đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, chống Mỹ cứu nước và bảo vệ chủ quyền đất nước đến thắng lợi hoàn toàn.

Tiếp tục phát huy vai trò to lớn của phong trào thi đua yêu nước, sau khi đất nước thống nhất, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội, nhất là trong hơn 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới, tư tưởng thi đua yêu nước Hồ Chí Minh ngày càng được vận dụng sáng tạo, linh hoạt với nội dung cụ thể, thiết thực, hình thức phong phú trên mọi lĩnh vực, ở các cấp, các ngành, từ trung ương đến địa phương.

Các phong trào thi đua yêu nước tập trung hướng về cơ sở và người lao động, gắn kết chặt chẽ với việc thực hiện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trở thành động lực quan trọng, thực sự đi vào cuộc sống, khơi dậy, động viên, lôi cuốn đông đảo các tầng lớp nhân dân tích cực hưởng ứng. Đặc biệt là các phong trào thi đua do Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Hội đồng Thi đua - Khen thưởng Trung ương phát động: “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, “Doanh nghiệp Việt Nam hội nhập và phát triển”, “Cả nước chung tay vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”, “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở”, cùng nhiều phong trào thi đua yêu nước của các cấp, các ngành, các địa phương, như: Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Đền ơn, đáp nghĩa”, “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Lao động giỏi, lao động sáng tạo”, “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”, “Vì an ninh của Tổ quốc”, “Thi đua quyết thắng”… đã góp phần quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của đất nước.

Để tổ chức phong trào thi đua và thực hiện chính sách khen thưởng phù hợp với tình hình mới của đất nước, đồng thời để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thi đua, khen thưởng, từ năm 1998 đến nay, Bộ Chính trị đã ban hành nhiều chỉ thị về công tác thi đua, khen thưởng, như: Chỉ thị số 35-CT/TW ngày 3/6/1998 (khóa VIII) về đổi mới công tác thi đua, khen thưởng trong giai đoạn mới; Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 21/5/2004 (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến; Chỉ thị số 34-CT/TW ngày 7/4/2014 (khóa XI) ban hành về tiếp tục đổi mới công tác thi đua, khen thưởng...

Năm 2003, Quốc hội đã ban hành Luật Thi đua, Khen thưởng và sửa đổi bổ sung năm 2005, 2013. Chính phủ đã ban hành nhiều nghị định quy định và hướng dẫn thi hành Luật Thi đua, Khen thưởng, tạo ra hành lang pháp lý quan trọng để nhanh chóng đưa Luật Thi đua, khen thưởng vào toàn bộ đời sống xã hội. Căn cứ vào tình hình thực tiễn, các bộ, ban, ngành, đoàn thể trung ương, tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cũng xây dựng và ban hành thông tư, hướng dẫn, quy chế thi đua, khen thưởng phù hợp với điều kiện, đặc điểm, đặc thù của từng bộ, ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị.

Các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng đã ngày một hoàn thiện, bám sát yêu cầu của thực tiễn đất nước và đi vào cuộc sống, góp phần tạo chuyển biến sâu sắc về nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể và các tầng lớp nhân dân về công tác thi đua, khen thưởng. Nhiều phong trào thi đua yêu nước được phát động và triển khai rộng lớn trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội với nội dung, hình thức phong phú, thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia, mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.

Đáng chú ý, công tác phát hiện, tôn vinh, bồi dưỡng và nhân rộng các gương “người tốt, việc tốt”, các mô hình, các tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến, các anh hùng, chiến sĩ thi đua được chú trọng triển khai thực hiện có hiệu quả. Công tác khen thưởng đảm bảo kịp thời. Khen thưởng người lao động trực tiếp được quan tâm. Khen thưởng thành tích kháng chiến được tập trung thực hiện tốt. Việc tuyên truyền các điển hình tiên tiến, nhân tố mới, mô hình mới được tăng cường.  

Có thể khẳng định, thi đua, khen thưởng đã và đang có ý nghĩa chính trị và tác dụng to lớn trong sự nghiệp phát triển kinh tế, an sinh xã hội và xây dựng đất nước. Để phù hợp với thời kỳ đẩy mạnh CNH - HĐH và hội nhập quốc tế, cần thiết phải tập trung nghiên cứu lý luận, bám sát thực tiễn, có sự vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm đổi mới toàn diện phong trào thi đua và công tác khen thưởng để thi đua, khen thưởng thực sự là động lực phát triển và là biện pháp quan trọng xây dựng con người mới.

Mộc Miên