Để trả lời cho câu hỏi tại sao phải thành lập các Hợp tác xã kiểu mới theo Luật Hợp tác xã năm 2012, GS.TS. Nguyễn Thiện Nhân đã chỉ ra 04 bất cập vẫn tồn tại kéo dài trong nền nông nghiệp nước ta. Đó là hiện tượng được mùa mất giá năm nào cũng xảy ra; là thiếu vốn trở thành hiện tượng thường xuyên với hầu hết các hộ nông dân, mặc dù đã có chính sách hỗ trợ của Nhà nước; là thu nhập của người nông dân thấp hơn đáng kể so với lao động trong công nghiệp và dịch vụ; là xuất khẩu nông sản không ổn định về giá cả và lượng, bị động trong tiêu thụ. Tất cả đều bắt nguồn từ nguyên nhân sâu xa là sự không tương thích của quan hệ sản xuất và tổ chức sản xuất của nông nghiệp với điều kiện kinh tế thị trường hiện nay.

Nông nghiệp đang tồn tại 06 mâu thuẫn cơ bản. Đó là nền nông nghiệp đang sản xuất trong cơ chế thị trường song không biết nhu cầu thị trường; Hộ nông dân cần vay vốn song không đủ điều kiện để vay vốn; Năng suất liên tục tăng song thu nhập tăng rất chậm; Nông dân cần liên kết với doanh nghiệp để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, song mỗi doanh nghiệp không thể liên kết trực tiếp với hàng vạn hộ nông dân riêng lẻ;Thị trường đòi hỏi sản phẩm nông nghiệp phải có chứng nhận chất lượng sản phẩm và xuất xứ hàng hóa, song các cơ quan quản lý chất lượng sản phẩm không thể giám sát trực tiếp hàng triệu hộ nông dân riêng lẻ với diện tích đất canh tác bình quân không quá mối ha mỗi hộ; Nông dân cần ứng dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật, song các tổ chức nghiên cứu, dịch vụ khoa học và công nghệ không thể hướng dẫn trực tiếp cho hàng triệu hộ riêng lẻ với diện tích đất canh tác bình quân không quá 1 ha và nuôi trồng những loại cây, con khác nhau.

Hiện nay vẫn còn 95% hộ nông dân tự quyết định trồng cây gì, nuôi con gì, bán sản phẩm không theo hợp đồng cho thương nhân, không biết trước ai sẽ mua, mua theo giá nào, số lượng bao nhiêu. Nghĩa là các hộ nông dân Việt Nam chỉ có thể làm được chức năng tổ chức sản xuất hiệu quả cao song không thể làm được hai chức năng nghiên cứu thị trường, quy hoạch sản xuất theo thị trường và tổ chức tiêu thụ sản phẩm.

Giải pháp cơ bản cho các mâu thuẫn này chính là thành lập HTX kiểu mới theo Luật Hợp tác xã năm 2012.

Việc thành lập HTX phải bảo đảm nguyên tắc chung: Cái gì HTX làm có lợi hơn là thành viên HTX tự làm, hoặc cái gì thành viên HTX không thể làm được thì HTX làm. Qua đó, làm cho sản xuất của các hộ thành viên HTX hiệu quả cao hơn. Bản thân các hộ thành viên HTX vẫn là người sản xuất trực tiếp, sản phẩm cây, con, mà họ làm thuộc sở hữu của họ, không phải của HTX. Hợp tác xã không phủ định, thay thế kinh tế hộ mà làm cho kinh tế hộ hiệu quả hơn, có sức mạnh hơn.

Thông qua kết quả nghiên cứu và khảo sát thực tế, đồng chí nêu lên một số các hình thức liên kết trong cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 2016 – 2025. Trong đó, hình thức Nông dân liên kết qua Hợp tác xã là mô hình cơ bản nhất để giữ được đất, đảm bảo quyền lợi, quyền làm chủ của nông dân, từ đó làm cơ sở để liên kết sản xuất ở mức độ cao hơn, có lợi cho nông dân hơn qua liên kết thành lập Liên hiệp HTX hoặc liên kết với các doanh nghiệp.

Đồng chí chỉ ra một số việc cần làm ngay đó là: cần tổ chức tuyên truyền sâu rộng về Luật Hợp tác xã năm 2012, về vai trò tích cực của HTX kiểu mới; Triển khai quyết liệt các hoạt động tư vấn, đào tạo, bồi dưỡng để làm cho trình độ quản lý của các HTX, tổ hợp tác thực sự tương thích với đòi hỏi phát triển kinh tế hợp tác trong điều kiện hiện nay;  Liên minh HTX các cấp cần phối hợp chặt chẽ với ngành tài chính và sự hỗ trợ của Chính phủ để hình thành các dịch vụ kiểm toán chi phí thấp cho tất cả các HTX trong cả nước. Liên minh HTX các cấp cần chủ động triển khai các chương trình hỗ trợ kết nối các HTX để thành lập các Liên hiệp HTX hoặc liên kết với các doanh nghiệp để cung cấp đầu vào với chi phí thấp, chất lượng cao và tiêu thụ sản phẩm ổn định, hiệu quả cho các HTX; Triển khai đồng bộ, quyết liệt Đề án “Thí điểm hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới tại vùng Đồng bằng Sông Cửu Long giai đoạn 2016 – 2020” theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Bên cạnh đó, cần có chương trình hiệp thương và phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, nhất là với Liên minh HTX, Đoàn Thành Niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên Hiệp phụ nữ, Hội Nông dân và chính quyền các cấp trong xây dựng chỉ tiêu vận động thành lập các HTX ở mỗi xã, huyện để việc vận động đạt tiến độ nhanh và hiệu quả.

Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân khảo sát tại HTX dịch vụ nông nghiệp
 xã Phú Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa

Như vậy, tài liệu là kênh cung cấp thông tin, lý luận bổ ích liên quan đến phát triển Hợp tác xã kiểu mới. Nó cho chúng ta thấy việc thành lập các HTX kiểu mới và phát triển kinh tế hợp tác là xu thế phát triển kinh tế nông nghiệp tất yếu trong thời kỳ phát triển và hội nhập quốc tế hiện nay. Chủ nhân của HTX là nông dân mà hạt nhân là những nông dân sản xuất giỏi. Vì vậy, họ cần được tập huấn, động viên và hỗ trợ để liên kết thành lập các HTX nông nghiệp kiểu mới. Tái cơ cấu nông nghiệp và thành lập các HTX kiểu mới trở thành một nhu cầu cấp thiết để nâng cao sức cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam và thu nhập bền vững cho người nông dân Việt Nam trong giai đoạn hội nhập quốc tế mạnh mẽ giai đoạn 2016 – 2030.

Xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả./.

Tố Nga