​        Luật Hòa giải ở cơ sở ra đời ghi nhận vai trò nòng cốt của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận trong công tác hoà giải ở cơ sở. Do đó, ngay sau khi Luật hoà giải có hiệu lực thi hành, căn cứ văn bản hướng dẫn, chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh đã xây dựng kế hoạch triển khai đồng bộ, toàn diện Luật hoà giải ở cơ sở đến MTTQ các cấp và Ban công tác Mặt trận khu dân cư; phối hợp với các cấp, các ngành chức năng tích cực tuyên truyền pháp luật về hoà giải trong hệ thống Mặt trận và các tầng lớp nhân dân…

       Uỷ ban MTTQ cấp xã phối hợp với UBND cùng cấp hướng dẫn, chỉ đạo khu dân cư đưa nội dung thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở vào xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước, trong đó đề ra các biện pháp duy trì, bảo vệ trật tự an toàn xã hội; phát hiện kịp thời và đấu tranh với mọi hành vi vi phạm pháp luật, tệ nạn xã hội, giải quyết những mâu thuẫn, giữ gìn  đoàn kết trong cộng đồng dân cư, góp phần hỗ trợ tích cực cho hoạt động quản lý nhà nước bằng pháp luật, giảm thiểu những tác động tiêu cực phát sinh, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư.

Tổ hoà giải ấp 1, xã Nam Cát Tiên, huyện Tân Phú trao đổi trước khi tiến hành hoà giải

Việc làm tốt công tác thành lập, củng cố, kiện toàn tổ chức và hoạt động của Tổ hòa giải, hòa giải viên là một trong những tiền đề để Mặt trận làm tốt công tác hòa giải ở cơ sở. Ủy ban MTTQ các xã, phường, thị trấn đã phối hợp với UBND cùng cấp chỉ đạo, hướng dẫn Ban công tác Mặt trận chủ trì, phối hợp với Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố, các tổ chức thành viên của Mặt trận thường xuyên củng cố, kiện toàn, lựa chọn, giới thiệu những người có phẩm chất đạo đức tốt, có uy tín, hiểu biết pháp luật để tham gia làm hòa giải viên. Hiện nay, mạng lưới Tổ hòa giải được thành lập ở các khu dân cư, toàn tỉnh có 936 tổ hòa giải, với 5.482 hòa giải viên. Đa phần các tổ hòa giải đều bảo đảm đúng, đủ thành phần, cơ cấu theo quy định. Tiêu chuẩn, số lượng hòa giải viên và thành phần của tổ hòa giải bảo đảm đúng theo quy định của Luật hòa giải ở cơ sở, tập hợp được lực lượng nòng cốt, có uy tín, kinh nghiệm trong cộng đồng dân cư, bảo đảm hoạt động hòa giải đạt hiệu quả; đồng thời, bảo đảm được sự phối hợp chặt chẽ của các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức, đoàn thể của Nhân dân trong công tác hòa giải ở cơ sở. Các hòa giải viên sau khi được bầu, công nhận đã có ý thức tích cực nghiên cứu, tìm hiểu quy định pháp luật, kỹ năng hòa giải để thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở ngày càng tốt hơn, tỷ lệ hòa giải thành cao hơn.

Việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, trọng tâm là việc tuyên truyền, phổ biến cho nhân dân tự giác chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước cũng là một trong những mục tiêu đặt ra của công tác hòa giải ở cơ sở. MTTQ các cấp quan tâm, thực hiện lồng ghép công tác hòa giải trong hầu hết các phong trào, cuộc vận động tại cộng đồng dân cư, điển hình là cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, nhằm gắn công tác hòa giải ở cơ sở với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, đưa kết quả thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở là một tiêu chí trong đánh giá thực hiện cuộc vận động, góp phần động viên, tôn vinh, nhân rộng các mô hình, điển hình về hòa giải ở cơ sở, gắn hoạt động hòa giải vào việc thực hiện các chương trình, đề án, các phong trào văn hóa xã hội, các mục tiêu chung ở cơ sở.

Sau 10 năm thi hành Luật Hoà giải ở cơ sở, công tác hòa giải ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Đồng Nai đã đặt được những kết quả tích cực, hoạt động hòa giải ở cơ sở đi vào nề nếp, thống nhất và hiệu quả, qua đó khẳng định vị trí và vai trò quan trọng của công tác hòa giải ở cơ sở trong đời sống xã hội. Các cơ quan, đơn vị, địa phương từ cấp tỉnh đến cấp xã đã có sự quan tâm, chỉ đạo, hướng dẫn từ công tác xây dựng, củng cố đội ngũ hoà giải viên (100% khu phố, ấp trên địa bàn tỉnh đều có tổ hoà giải) đến bố trí kinh phí, tổ chức tập huấn kiến thức pháp luật, nghiệp vụ, cung cấp tài liệu cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở.

Qua 10 năm các tổ hòa giải trên địa bàn tỉnh đã tiếp nhận 21.971 vụ việc, hòa giải thành 17.978 vụ việc, đạt 81,82%, hòa giải không thành 3.983 vụ việc. Nội dung hòa giải liên quan về đất đai; mâu thuẫn, xích mích giữa các thành viên trong gia đình, quan hệ xóm giềng; tranh chấp về quyền, lợi ích phát sinh trong dân sự, quan hệ hôn nhân gia đình... Thông qua hoạt động hòa giải, nhiều mâu thuẫn, tranh chấp trong nhân dân được giải quyết kịp thời, hạn chế tình trạng khiếu nại, tố cáo, góp phần tăng cường đoàn kết trong cộng đồng dân cư, phòng ngừa và hạn chế vi phạm pháp luật, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương, cơ sở.

Thực hiện Luật Hòa giải ở cơ sở, Đề án “Nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở giai đoạn 2019-2022”, chất lượng, năng lực của đội ngũ hòa giải viên trên địa bàn tỉnh đã có những cải thiện đáng kể. Qua đó giúp giải quyết kịp thời, hiệu quả các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật thuộc phạm vi hòa giải ở cơ sở; góp phần tạo chuyển biến tích cực trong công tác hòa giải ở cơ sở, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới; nhận thức pháp luật của Nhân dân trên địa bàn có sự chuyển biến; số vụ tranh chấp mâu thuẫn, vi phạm phạm luật trên địa bàn tỉnh giảm rõ rệt, cụ thể năm 2014, các tổ hòa giải tiếp nhận 3016 vụ việc, đến năm 2022 chỉ còn 1.497 vụ việc. Các vụ việc sau khi đã hòa giải thành, các bên đã thực hiện đầy đủ các thỏa thuận hòa giải thành theo đúng quy định, không phát sinh trường hợp không thực hiện thỏa thuận hòa giải thành.

 Bên cạnh kết quả đạt được, công tác hoà giải ở cơ sở còn những khó khăn, hạn chế đó là: Công tác phối hợp giữa Ủy ban MTTQ và UBND các huyện, thành phố trong việc triển khai các văn bản mới về hòa giải ở cơ sở đến các Tổ hòa giải chưa kịp thời; việc trao đổi thông tin hướng dẫn về nghiệp vụ của công chức tư pháp xã với các Tổ hòa giải còn hạn chế, dẫn đến có vụ việc chưa xác định bản chất, phạm vi hòa giải, nên có vụ việc hòa giải chỉ mang tính thủ tục hoặc có vụ việc còn chưa  đạt chất lượng. Kinh phí dành cho công tác hòa giải ở cơ sở còn hạn hẹp, chủ yếu nằm trong kinh phí tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật của địa phương, phần lớn các tổ hòa giải không có kinh phí dành cho các hoạt động thường xuyên của tổ.

Nguyên nhân của những hạn chế đó là: Cấp ủy, chính quyền, MTTQ và đoàn thể ở một số địa phương và một bộ phận hòa giải viên nhận thức chưa đầy đủ về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác hòa giải ở cơ sở; chưa thường xuyên quan tâm, tạo điều kiện nâng cao chất lượng hoạt động của Tổ hòa giải. Năng lực của cán bộ làm công tác hòa giải ở một số nơi còn hạn chế, thiếu kỹ năng, kiến thức pháp luật, nhất là với các vụ, việc phức tạp, liên quan đến nhiều văn bản pháp luật, nhiều đối tượng.

Một số bài học kinh nghiệm sau 10 năm thực hiện Luật hoà giải ở cơ sở:

- Để hòa giải ở cơ sở khẳng định được vị trí, vai trò trong đời sống xã hội, trước hết phải có sự quan tâm, tạo điều kiện của các cấp ủy, chính quyền và sự phối hợp chặt chẽ của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và đoàn thể các cấp trong việc củng cố, kiện toàn, nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên cơ sở. Thực tế đã cho thấy, ở địa phương nào có nhận thức đúng đắn, quan tâm chỉ đạo, đầu tư đúng mức cho công tác hòa giải ở cơ sở thì ở đó, hiệu quả công tác này đạt cao.

- Cần thực hiện tốt công tác bầu hòa giải viên, đảm bảo lựa chọn những người có uy tín, có kiến thức pháp luật, am hiểu văn hóa, phong tục tập quán của địa phương, có tinh thần trách nhiệm, khả năng vận động, thuyết phục. Bên cạnh đó, cần huy động sự tham gia của Nhân dân, nhanh chóng phát hiện các vụ việc mâu thuẫn, tranh chấp để kịp thời tiến hành hòa giải, hạn chế việc để mâu thuẫn kéo dài, trầm trọng sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy.

- Phát huy tính tích cực, chủ động tham mưu, đề xuất của Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp, công chức Tư pháp - Hộ tịch trong quản lý nhà nước về hòa giải ở cơ sở; tiếp tục gắn hoạt động hòa giải ở cơ sở với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, vận động nhân nhân chấp hành pháp luật, xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh ở khu dân cư.

- Thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp tập huấn, bồi dưỡng một cách linh hoạt, phù hợp với đối tượng, địa bàn; xác định đúng nhu cầu của đối tượng để lựa chọn hình thức, nội dung tập huấn, bồi dưỡng phù hợp.

- Nâng cao năng lực, kỹ năng hòa giải cho đội ngũ hòa giải viên theo hướng từng bước chuyên nghiệp hóa. Cần có cơ chế thỏa đáng cho đội ngũ này.

- Tăng cường truyền thông về công tác hòa giải ở cơ sở, về gương hòa giải viên tiêu biểu, điển hình để nâng cao nhận thức của toàn xã hội về công tác này, từ đó sử dụng nhiều hơn biện pháp hòa giải để giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn phát sinh trong cuộc sống.

- Cần có cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ thỏa đáng cho đội ngũ hòa giải viên. Phải khẳng định rằng, hoạt động hòa giải của hòa giải viên ở cơ sở là hàn gắn những mối quan hệ xã hội đã bị phá vỡ, mang lại hạnh phúc, sự bình yên cho từng gia đình, khu dân cư, cộng đồng. Việc hòa giải kịp thời đã không để những tranh chấp bùng phát thành “điểm nóng”, sự việc nghiêm trọng, giữ gìn an ninh trật tự. Để làm được điều đó, hòa giải viên mất nhiều thời gian, công sức để nghiên cứu vụ việc, hướng dẫn, giải thích quyền và nghĩa vụ cho mỗi bên, động viên, khuyến khích các bên hợp tác hòa giải... Do đó, cũng rất cần được “hỗ trợ” về vật chất để động viên và khích lệ đội ngũ hòa giải viên.

- Thường xuyên kiểm tra, hướng dẫn, sơ kết, tổng kết rút kinh nghiệm, biểu dương khen thưởng kịp thời các điển hình tiên tiến trong công tác hòa giải ở cơ sở; quan tâm tổ chức các hoạt động trao đổi kinh nghiệm, kỹ năng hòa giải cho hòa giải viên thông qua các buổi họp, sinh hoạt tổ hòa giải, hội thi; kịp thời phát hiện, nhân rộng các mô hình, cách làm hiệu quả.

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở trong thời gian tới, MTTQ các cấp trong tỉnh tập trung thực hiện tốt một số nội dung sau:

Một là Tiếp tục phối hợp ngành Tư pháp triển khai thực hiện Luật Hòa giải ở cơ sở, các văn bản hướng dẫn thi hành; nghị quyết, chương trình phối hợp giữa Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam với Chính phủ và các bộ, ngành liên quan về công tác hòa giải ở cơ sở. Lồng ghép hoạt động hòa giải ở cơ sở với công tác tuyên truyền, phổ biến, tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý, các hoạt động sinh hoạt văn hóa, văn nghệ tại cộng đồng, phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc, phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Đồng thời vận động các tầng lớp nhân dân tham gia thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở.

Hai là Phối hợp hướng dẫn, chỉ đạo các xã, phường, thị trấn thành lập, củng cố, kiện toàn các Tổ hoà giải ở cơ sở theo đúng quy định và phù hợp với tình hình thực tiễn; tăng cường tập huấn nghiệp vụ, kỹ năng Hòa giải cho các hòa giải viên, trang bị tài liệu pháp luật liên quan, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn thiếu, khó khăn trong tiếp cận thông tin pháp luật. Đẩy mạnh công tác phối hợp xây dựng, quản lý và khai thác Tủ sách pháp luật ở xã, phường, thị trấn để có nguồn văn bản cho các hòa giải viên tra cứu, sử dụng trong quá trình tham gia hòa giải.

Ba là Định kỳ phối hợp tổ chức hội thi tìm hiểu pháp luật, hội thi hòa giải viên giỏi, tuyên truyền viên pháp luật giỏi nhằm truyền tải đến hòa giải viên những kiến thức đơn giản, ngắn gọn, dễ nhỡ, sinh động, dễ áp dụng vào thực tiễn, đây cũng là dịp để các hòa giải viên gặp gỡ, giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, góp phần nâng cao kiến thức pháp luật, nghiệp vụ công tác và kỹ năng cho đội ngũ cán bộ làm công tác hòa giải ở cơ sở.

Bốn là Tăng cường phối hợp kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở, đồng thời gắn với kiểm tra, giám sát với lĩnh vực của ngành Đôn đốc UBND cấp huyện, cấp xã bố trí kinh phí để chi cho hoạt động hòa giải ở cơ sở theo đúng quy định về nội dung, mức chi cho công tác Hòa giải

Năm là Tổ chức hội nghị sơ, tổng kết, biểu dương khen thưởng những mô hình tiêu biểu, những tập thể, cá nhân có thành tích trong hoạt động hòa giải, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động hòa giải ở cơ sở.

 (Xuân Tuấn)