​Nghị quyết này cụ thể hóa các Điều 27 và Điều 34 của Luật MTTQ Việt Nam. Đây là văn bản pháp luật có giá trị pháp lý quan trọng, góp phần tiếp tục cụ thể về cơ chế đối với hình thức giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Theo đó, Nghị quyết gồm 4 chương, 25 điều; phạm vi điều chỉnh Nghị quyết này quy định chi tiết các hình thức giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam.

Các căn cứ để thực hiện giám sát, phản biện xã hội gồm: Căn cứ chương trình phối hợp và thống nhất hành động hằng năm; chương trình phối hợp giám sát giữa Ủy ban MTTQ với các tổ chức thành viên và cơ quan nhà nước cùng cấp; kiến nghị của tổ chức thành viên; đơn, thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị của cá nhân, tổ chức do Ủy ban MTTQ tiếp nhận; thông tin phản ánh trên các phương tiện thông tin đại chúng để xây dựng kế hoạch giám sát. Đồng thời căn cứ Chương trình phối hợp và thống nhất hành động hằng năm của Ủy ban MTTQ; chương trình, kế hoạch xây dựng văn bản quy phạm pháp luật hằng năm; dự thảo quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án, đề án của cơ quan nhà nước cùng cấp có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, hội viên, đoàn viên của các tổ chức thành viên, quyền và trách nhiệm của Ủy ban MTTQ; kiến nghị của tổ chức thành viên và đề nghị của cơ quan nhà nước cùng cấp có dự thảo văn bản để xây dựng kế hoạch phản biện xã hội.

Quý IV hằng năm, Ủy ban MTTQ chủ trì hiệp thương với các tổ chức chính trị-xã hội cùng cấp lựa chọn những vấn đề mà Nhân dân quan tâm, bức xúc và xác định các hình thức giám sát, phản biện xã hội phù hợp để xây dựng kế hoạch giám sát, phản biện xã hội cho năm sau. Nội dung giám sát, phản biện xã hội có liên quan đến quyền và trách nhiệm của các tổ chức thành viên thì Ủy ban MTTQ mời đại diện lãnh đạo các tổ chức này tham gia xây dựng kế hoạch giám sát, phản biện xã hội.

Kế hoạch giám sát, phản biện xã hội của Ủy ban MTTQ cấp tỉnh ban hành trên cơ sở trao đổi, thống nhất với Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cùng cấp; kế hoạch của cấp huyện, cấp xã được xây dựng và ban hành trên cơ sở trao đổi, thống nhất với Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cùng cấp về nội dung, lĩnh vực, địa bàn và thời gian thực hiện. Kế hoạch giám sát, phản biện xã hội phải xác định nội dung, hình thức, thời gian, chủ thể tiến hành, đối tượng được giám sát, phản biện xã hội. Kế hoạch có thể được điều chỉnh, bổ sung về nội dung, lĩnh vực, địa bàn và thời gian thực hiện phù hợp với yêu cầu, tình hình thực tế hoặc khi có vấn đề phát sinh đột xuất và trên cơ sở trao đổi, thống nhất với các bên. Hoạt động giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam được thực hiện theo các nguyên tắc quy định tại khoản 3 Điều 25 và khoản 3 Điều 32 của Luật MTTQ Việt Nam số 75/2015/QH13.

     Các hình thức giám sát được quy định gồm 4 hình thức sau:

Một là, nghiên cứu , xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân. Các văn bản được nghiên cứu, xem xét gồm các các loại văn bản thực hiện chính sách, pháp luật của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân. Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị-xã hội các cấp chủ trì việc nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền; trường hợp cần thiết, tổ chức hội nghị hoặc gửi văn bản lấy ý kiến tham vấn của các chuyên gia, thành viên Hội đồng tư vấn.

Hai là, tổ chức đoàn giám sát. Ủy ban MTTQ chủ trì xây dựng kế hoạch tổ chức đoàn giám sát của cấp mình; tổ chức chính trị - xã hội chủ trì xây dựng kế hoạch tổ chức đoàn giám sát theo đề nghị của Ủy ban MTTQ cùng cấp; ban hành quyết định thành lập đoàn giám sát gửi đến cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát chậm nhất là 15 ngày trước ngày đoàn giám sát làm việc. Chậm nhất là 07 ngày trước ngày đoàn giám sát làm việc, cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát phải gửi báo cáo, tài liệu có liên quan đến đoàn giám sát. Chậm nhất là 15 ngày kể từ ngày kết thúc cuộc làm việc với cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát, Trưởng đoàn giám sát có báo cáo kết quả giám sát gửi Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội chủ trì giám sát. Căn cứ kết quả giám sát, cơ quan chủ trì giám sát kết luận về nội dung giám sát và có văn bản kiến nghị gửi cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát, cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, đồng thời gửi Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội cấp trên trực tiếp.

Ba là, giám sát thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Ủy ban MTTQ cấp xã hướng dẫn tổ chức, trực tiếp chỉ đạo hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân; lập kế hoạch giám sát đầu tư của cộng đồng đối với chương trình, dự án hằng năm trên địa bàn và thành lập Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng cho từng chương trình, dự án. Nội dung giám sát của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng được thực hiện theo Luật Thanh tra số 56/2010/QH12, Luật Đầu tư công số 49/2014/QH13. Tổ chức và hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng thực hiện theo Thông tri số 25/TTr-MTTWW-BTT, ngày 10/8/2017 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam.

Bốn là, tham gia giám sát với cơ quan tổ chức có thẩm quyền. Khi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền mời tham gia giám sát, Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội cử đại diện tham gia; quá trình tham gia giám sát, có trách nhiệm tham gia xây dựng và thực hiện chương trình, kế hoạch, nội dung giám sát; nghiên cứu báo cáo của cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát, nêu ý kiến về nội dung giám sát và tham gia xây dựng, hoàn thiện báo cáo kết quả giám sát. Nếu phát hiện vi phạm hoặc có dấu hiệu vi phạm pháp luật thì đại diện Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội có trách nhiệm đề nghị đoàn giám sát kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền có biện pháp xử lý kịp thời. Trường hợp cơ quan chủ trì giám sát không kiến nghị thì đại diện được cử tham gia đoàn giám sát có trách nhiệm báo cáo với lãnh đạo cơ quan, tổ chức mình để xem xét, kiến nghị theo quy định của pháp luật.

     Hình thức phản biện xã hội được quy định gồm 3 hình thức:

Một là, tổ chức Hội nghị phản biện xã hội. Đối với hội nghị do Ủy ban MTTQ chủ trì, thành phần gồm: Đại diện Ban Thường trực Ủy ban MTTQ chủ trì hội nghị; đại diện các tổ chức chính trị - xã hội; thành viên Hội đồng tư vấn (cấp tỉnh), Ban tư vấn (cấp huyện), Tổ tư vấn (cấp xã), các chuyên gia, nhà khoa học thuộc lĩnh vực hoạt động có liên quan đến nội dung phản biện; đại diện cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo văn bản được phản biện và đại diện cơ quan, tổ chức khác có liên quan. Đối với hội nghị phản biện xã hội do tổ chức chính trị - xã hội tổ chức theo đề nghị của Ủy ban MTTQ cùng cấp, thành phần mời đại diện lãnh đạo MTTQ và các chuyên gia, nhà khoa học thuộc lĩnh vực hoạt động có liên quan đến nội dung dự thảo văn bản được phản biện tham gia. Trên cơ sở kết quả hội nghị, Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội xây dựng văn bản phản biện xã hội gửi cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo văn bản được phản biện xã hội.

Hai là, gửi dự thảo văn bản được phản biện xã hội đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để lấy ý kiến. Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội tổ chức việc nghiên cứu hoặc gửi dự thảo văn bản được phản biện xã hội đến các cơ quan, tổ chức, chuyên gia, các vị chức sắc tôn giáo, cá nhân tiêu biểu trong hệ thống Mặt trận hoặc đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản được phản biện xã hội để lấy ý kiến; tập hợp, tổng hợp ý kiến đóng góp, xây dựng văn bản phản biện xã hội, gửi đến cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo văn bản được phản biện xã hội.

Ba là, tổ chức đối thoại trực tiếp giữa MTTQ Việt Nam với cơ quan, tổ chức có văn bản được phản biện. Trên cơ sở kết quả của hội nghị đối thoại, Ủy ban MTTQ, tổ chức chính trị - xã hội xây dựng văn bản phản biện xã hội gửi cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo văn bản được phản biện xã hội và cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ban hành văn bản.

Nghị quyết cũng đã dành một chương quy định về trách nhiệm của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ trong việc phối hợp với Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra và tổ chức thực hiện; trách nhiệm của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các cơ quan tổ chức trong việc triển khai thực hiện Nghị quyết liên tịch để Luật MTTQ Việt Nam nói chung, Nghị quyết liên tịch nói riêng được sớm đi vào thực tiễn cuộc sống.

Nghị quyết liên tịch 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN là văn bản hướng dẫn quan trọng, vừa bám sát giới hạn phạm vi quy định của Luật MTTQ Việt Nam về hình thức giám sát, phản biện xã hội, vừa quy định cụ thể, chi tiết về trình tự, quy trình triển khai, tổ chức thực hiện từng hình thức giám sát, phản biện xã hội, bảo đảm tính khả thi trong quá trình thực hiện, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, góp phần tháo gỡ về cơ chế, nâng cao về chất công tác giám sát, phản biện xã hội trong thời gian tới.

Xuân Tuấn