Ngôi đình lịch sử, kiến trúc trang nghiêm

Ðình Tân Lân (hay còn gọi là Tân Lân thành phố Miếu) xưa thuộc Tân Lân thôn, huyện Phước Chánh, dinh Trấn Biên. Nay là phường Hòa Bình, thành phố Biên Hòa, tỉnh Ðồng Nai. Ðình tọa lạc trên đường Nguyễn Văn Trị hướng ra bờ sông Ðồng Nai. Khi xây dựng người dân lấy tên gọi của thôn là Tân Lân (Xóm mới) đặt cho đình. Ðã qua bao thăng trầm lịch sử, tên địa phương nhiều lần thay đổi nhưng tên đình vẫn tồn tại đến nay.

Đình Tân Lân, di tích văn hóa lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia

Trần Thượng Xuyên tự Trần Thắng Tài, sinh vào năm nào không rõ và mất vào ngày 23 tháng 10 năm 1720 (âm lịch), an táng tại mạn bắc dinh Trấn Biên (nay thuộc xã Mỹ Lộc, huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương). Ðể ghi nhớ công lao của ông trong công cuộc khai phá đất đai và mở mang thương mại vùng Ðồng Nai - Gia Ðịnh, nhân dân trong vùng đã lập ngôi miếu nhỏ thờ ông xem như vị thần đã khai sáng vùng đất này.

Tương truyền đình Tân Lân ban đầu chỉ là một ngôi miếu nhỏ dựng bên cạnh Thành Biên Hòa. Ðến năm 1861, thực dân Pháp chiếm tỉnh lỵ Biên Hòa, Miếu được dời về bên gốc cây điệp già gần Tòa sơ thẩm (Tòa án nhân dân tỉnh Ðồng Nai). Năm 1906, do điều kiện về phong thủy miếu lại được dời về vị trí hiện nay (bên tả ngạn sông Ðồng Nai, phường Hòa Bình) và lấy tên là Tân Lân thành phố Miếu. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, thiên nhiên khắc khiệt ngôi đình dần xuống cấp, năm 1935 nhân dân xây dựng lại đình với quy mô, kiến trúc khá đồ sộ. Mặt bằng tổng thể được bố trí theo hình chữ Tam () gồm: Tiền đình, Chánh điện và Hậu đình nối tiếp nhau theo kiểu kết cấu kiến trúc truyền thống của dân tộc. Năm 1951, đáp ứng nhu cầu của nhân dân địa phương trong việc thờ cúng, đình được xây dựng thêm miếu Ngũ Hành Nương Nương và Thánh Thạch Cổ Miếu cùng bia tiểu sử đã tạo nên diện mạo như ngày nay.

Ðến với đình Tân Lân, chúng ta sẽ không khỏi ngạc nhiên trước một công trình kiến trúc tâm linh bề thế, trang nghiêm tọa lạc trong khuôn viên rộng gần 3.000m2, mang đậm dấu ấn văn hóa Hoa Nam kết hợp với phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Bắt đầu là kiến trúc phần mái - thế giới tầng trên với việc trang trí các mảng tượng gốm sứ thể hiện các đề tài và điển tích: Lưỡng Long Tranh Châu, Lý Ngư Hóa Long, Bát Tiên Quá Hải, Quan Công Phò Nhị Tẩu, Múa Hát Cung Ðình, ông Nhật, bà Nguyệt… là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo phản ánh ước vọng về một cuộc sống hạnh phúc, phồn thịnh, tước lộc, công hầu, trường thọ… của người phương Ðông. Mặc cho thời gian qua đi nhưng các tác phẩm tạo hình nghệ thuật vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt, vẫn một màu nguyên sơ thuở ban đầu để tôn lên vẻ đẹp riêng biệt cho mái đình cổ kính.

Ðình Tân Lân cũng giống như nhiều ngôi đình làng Nam bộ khác được các triều đại vua chúa sắc phong tôn thần Thành Hoàng bổn cảnh như một sự xác định chủ quyền đất đai của nhà vua và lòng biết ơn sâu sắc các bậc tiền nhân. Ngày nay, đình còn lưu giữ sắc thần của vua Tự Ðức ngũ niên (1852) ban tặng với nội dung “Bảo an, chính trực, hữu thiện đôn ngưng chi thần”. Ngoài ra còn có nhiều bức hoành phi, liễn đối gỗ, bát bửu và chuông đồng... rất có giá trị trong việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa của ngôi đình trong quá trình phát triển vùng đất Biên Hòa xưa.

Có thể nói, kiến trúc đình Tân Lân đã thể hiện được sự hoành tráng mà tinh xảo, tôn nghiêm mà trữ tình. Tất cả các yếu tố văn hóa được tuyền tải hòa quyện trong ngôi đình là kết quả quá trình nhập cư của người Hoa vào vùng đất phương Nam để sinh sống cùng người Việt nhiều thế kỷ qua.

Lễ hội Kỳ yên - nét văn hóa đặc trưng

Ðình Tân Lân không chỉ là nơi thờ phụng Thành hoàng, vị thần của làng mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa gắn bó với một cộng đồng cư dân và mang đặc trưng văn minh lúa nước Việt Nam. Hằng năm, vào ngày 23 tháng 10 âm lịch, đình tổ chức lễ hội Kỳ yên, cũng là ngày lễ trọng đại thu hút đông đảo người dân không kể Hoa, Việt quy tụ về dâng hương cầu an, cầu phước. Lễ hội được diễn ra trong hai ngày với các hoạt động cơ bản như: lễ nhập đoàn, lễ cung thỉnh sắc ông, lễ thỉnh sanh, lễ cúng tiên yết, lễ xây chầu đại hội, lễ hạ đàn. Trong những ngày này, dân chúng khắp nơi thường tụ tập về đây trẩy hội, thắp nhang, đưa Ðức ông đi chu du trong thành, xem hát bội, hát tuồng. Những người trong Ban tổ chức trước khi tham gia các hoạt động làm lễ phải thực hiện tẩy uế bản thân bằng rượu trắng. Trước khi rước Ðức ông đi chu du trong thành, phải làm lễ khai sắc ông: đưa Ðức ông ra tắm rửa bằng rượu, mặc áo bào… Ngoài ra, trong lễ hội còn có nghi thức cúng tiên yết, là hoạt động cầu nguyện cho quốc thái dân an. Tất cả các nghi thức trong lễ Kỳ yên đều được Ban tế tự, học trò lễ,…  thực hiện có bài bản, trang nghiêm theo quy định từ xa xưa và cũng thể hiện sự tôn kính với thần linh.

Lễ hội Kỳ yên ở đình Tân Lân thu hút đông đảo nhân dân tham gia không chỉ bởi phần lễ long trọng mà còn bởi có phần hội đó là hát bội. Hoạt động lễ hội đã đem lại cho dân làng sự vui vẻ quên hết những lo âu, nhọc nhằn của đời thường, hòa vào không khí linh thiêng, màu nhiệm của lễ hội nhưng cũng rất gần gũi với cuộc sống, hoài niệm về tổ tiên - những người có công đức khai nghiệp cho làng xã. Qua đó, họ thể hiện lòng biết ơn của mình với thần linh, tổ tiên và thể hiện tinh thần gắn bó cộng đồng, hướng đến những ước vọng tốt đẹp. Hiện nay, trong những đêm lễ hội Kỳ yên tại các đình làng Biên Hòa, loại hình nghệ thuật truyền thống như đờn ca tài tử được các đoàn biểu diễn giao lưu thu hút đông đảo người xem, trở thành nét sinh hoạt văn hóa độc đáo.

Trải qua thời gian lâu dài, nhưng những nội dung quan trọng trong lễ hội Kỳ yên vẫn giữ nguyên bản sắc như ngày đầu sơ khai. Cùng với đình Tân Lân, lễ hội góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc, nhất là của vùng đất Biên Hòa- Ðồng Nai. Ðây cũng là nơi thể hiện đậm nét truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Trước những giá trị lịch sử và văn hóa độc đáo đó, ngày 25 tháng 3 năm 1991, đình Tân Lân và lễ hội Kỳ yên đã được Nhà nước công nhận là di tích văn hóa lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Võ Tha​nh Phụng